قرارداد تقسیم ارث توافقی چيست؟

وقتی شخصی فوت می کند اموالی را از خود برای وراث به جای می گذارد گاهی ورثه برای تعیین میزان ارث و تقسیم آن به دادگاه رجوع و تقاضای تقسیم ترکه می کنند. گاهی هم خود ورثه طبق قانون و یا توافق، اقدام به تقسیم ارث می کنند. بعبارت دیگر «تقسیم به تراضی و توافق» عقدیست که به موجب آن شرکاء با تعیین نحوه قسمت بدون الزام دادگاه توافق به تقسیم مال مشاع به نحو کلی یا جزیی می نماید.
برای جلوگیری از اختلافات آینده بهتر است وراث برای تقسیم ارث به صورت توافقی قرارداد تقسیم ارث منعقد کنند.
نظر قوه قضاییه را میتوانید از این لینک مطالعه بفرمایید یا مقالات حقوقی امور حسبی آریا وکیل را حتماً بخوانید.
در خصوص تقسیم ارث به صورت توافقی بنحو صحیح و معتبر دانستن یک سری نکات قانونی و انجام مقدماتی لازم وضروری است که از جمله آنها موارد ذیل می باشد:

1. اخذ گواهی انحصار وراثت

انحصار وراثت چيست؟

براي تعيين تکليف ميراث هرکس پس از فوت، ابتدا بايد ورثه را تعيين کرد. رسيدگي به اين امر از سوي مرجع قانوني و با رعايت تشريفات مقرر در قانون را «انحصار وراثت» و راي صادر شده را «تصديق يا گواهي انحصار وراثت» مي نامند. در قانون انحصار وراثت تعداد وارثهای شخص فوت شده و همچنین سهم آنها از ارث مشخص مي شود.
بعد از مشخص کردن قانونی این موارد است که وارثان حق دارند اموال شخص فوت شده را مطابق با سهم قانونی خود تقسیم کنند.

مدارک لازم جهت صدور گواهی انحصار وراثت

1. اصل گواهی فوت و کپی برابر اصل شده آن
   لازم به ذکر است که پس از فوت متوفی موضوع و تاریخ فوت در سیستم الکترونیکی و یکپارچه اداره ثبت احوال کشور ثبت و پس از ابطال شناسنامه متوفی گواهی فوت او صادر و به ورثه تحویل داده می‎شود.
2. اصل شناسنامه و کارت ملی همه وراث متوفی همراه کپی برابر با اصل آن
   در صورتی که در زمان فوت نطفه‌ای منعقد شده باشد جنین نیز جزء وراث قرار می‌گیرد و می‌بایست در دادخواست مربوط قید شود. درصورتی که برخی مدارک هویتی ناقص باشد این نظر قوه قضاییه درباره آنرا در اینجا بخوانید.
3. استشهادیه محضری
   به این منظور اسامی کلیه وراث باید در فرم مخصوصی که توسط دادگستری در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد نوشته شود و توسط دو نفر از اشخاصی که وراث و متوفی را می‌شناسند، در یکی از دفاتر اسناد رسمی امضا شده و امضای ایشان نیز توسط دفتر اسناد رسمی گواهی شود.در واقع در این مرحله فرمی که از شورای حل اختلاف گرفته‌اید را به همراه گواهی فوت متوفی و همچنین اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی تمام وارثان باید به دفتر اسناد رسمی ببرید. در حقیقت این مرحله برای این است که دفتردار شهادت نامه‌ای را تنظیم کند و شاهدان با دادن امضا و گواهی وراث متوفی را به طور رسمی در همان فرم مخصوص تأیید کنند.
4. تهیه لیست لیست اموال
   وراث باید لیست کلیه اموال و دارایی‌های منقول و غیرمنقول متوفی را به اداره دارایی حوزه محل سکونت متوفی ارائه کرده و رسید آن را دریافت کنند و همراه با تقاضای گواهی انحصار وراثت به مرجع صالح تقدیم کنند. در این مرحله صرفاً مشخصات متوفی و اموال و دارایی‌های وی در فرم مخصوصی به اداره دارایی اعلام می‌شود و نیازی به پرداخت مالیات نیست.
5. تنظیم دادخواست به خواسته صدور گواهی انحصار وراثت بر روی فرم چاپی دادخواست
   مرجع قضایی پس از ملاحظه اسناد و مدارک که ارائه داده‌اید با هزینه شما در یک روزنامه کثیرالانتشار تقاضای شما را آگهی می‌کند تا اگر شخص متوفی وارث دیگری داشته باشد با ملاحظه این آگهی به دادگاه مراجعه کند. پس از گذشت یک ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی که کسی به آن اعتراض نکند بدون تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث گواهی انحصار وراثت صادر خواهد شد.

طبقات مختلف وراث

ماده۸۶۲- اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند سه طبقه‌اند:

پدر و مادر و اولاد و اولادِ اولاد؛
اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن‌ها؛
اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آن‌ها

مرجعی که باید برای گرفتن گواهی و تصدیق انحصار وراثت به آن مراجعه شود، شورای حل اختلاف است. باید توجه کرد که این درخواست را باید به شورای حل اختلاف محلی داد که آخرین سکونت فرد فوت شده یعنی آخرین منزل مسکونی او در آن محل بوده است. مهم نیست که آن فرد در کجا فوت کرده یا اموال او در کدام شهر باشد.
مطابق ماده ۳۶۰ قانون امور حسبی، هر یک از وارثان یا هرکس که از ارث سهم یا نفعی میبرد (مانند طلبکاران از فرد فوت شده) میتواند از شورای حل اختلاف محل درخواست تصدیق انحصار وراثت بکند.

2) تعیین نحوه تقسیم ارث

در خصوص نحوه تقسیم ارث در قانون و عرف بسته به نوع مال شیوه های مختلفی مقرر شده است که در تقسیم ارث توافقی وراث متوفی در وحله اول می بایست در این خصوص به وحدت نظر برسند.

الف) تقسیم به تفکیک

یعنی جدا کردن و تقسیم مال غیر منقول به قطعات وچکتر مثلا قطعه زمینی به مساحت 5 هزار متر مربع که مالک یا مالکان آن تصمیم دارند آن را به قطعات 200 متر مربعی تقسیم کنند اگر این تقسیم صورت گرفت گفته می شود آن زمین به قطعات 200 متر مربعی تفکیک شده است.

ب) تقسیم به افراز

جدا کردن سهم مشاع شریک یا شرکا به نسبت سهم آنان در تفکیک لازم نیست ملک غیر منقول مشاع باشد ولی در افراز لازم است که ملک مشاع باشد.

اگر ملک مشترک و مشاعی تفکیک شود حالت اشاعه و اشتراک آن از بین نمی رود اما در افراز سهم شریک مشخص و معین می شود و از حالت مشاع بودن و اشتراک خارج می گردد.

در افراز، ملک بر مبنای سهم شرکاء تقسیم می شود معمولاً تفکیک براساس میزان مالکیت شرکاء صورت نمی گیرد بلکه به ترتیبی که مثلا فروش قطعات سهل تر باشد انجام می شود

طبق ماده 589 قانون مدنی هر شریک المالی می تواند هر وقت بخواهد تقاضای تقسیم مشترک را بنماید مگر در مواردی که تقسیم به موجب قانون ممنوع یا شرکاء به وجه ملزمی به عدم تقسیم شده باشند.

ج) تقسیم به تعدیل

معنی لغوی تعدیل یعنی از روی عدالت چیزی را تقسیم کردن. تعدیل در جایی صورت میگیرد که برخلاف افراز، مال مورد نظر ارزش یکسانی ندارد و اجزای آن مختلف القیمه هستند.در این نوع تقسیم بر اساس مساحت تقسیم صورت نمی گیرد بلکه بر اساس ارزش مال تقسیم می شود و عین مال بعد از تقسیم به ملکیت شرکاء در می آید. مانند زمین زراعی مشترکی که یک قسمت آن از خاک حاصلخیزی برخوردار است و قسمت دیگر محصول به خوبی رشد نمی کند. در اینجا کارشناس قسمت غیر حاصلخیز را بیشتر حساب می کند تا طرف دیگر از این تقسیم ضرر نکند. در این نوع تقسیم فرقی میان مال مثلی و قیمی وجود ندارد.

د) تقسیم به رد

این تقسیم در زیرمجموعه تقسیم به تعدیل قرار دارد بدین صورت که اگر افراز که بهترین روش جدا کردن مال می باشد محقق نشد و با تعدیل ساده نیز عدالت بر قرار نشد تعدیل و رد صورت میگیرد بدین صورت که در تعدیل با توجه به مقدار حصه ها مال مشاعی را ارزیابی می کنند و با کم یا زیاد کردن عین سعی در ایجاد عدالت دارند.

مثلاً قسمت زمین مرغوب را از نظر مساحتی کمتر از قسمت نامرغوب آن در حصه می آورند. همیشه امکان برابر سازی با صرف تعدیل وجود ندارد در اینجا مالی از خارج به بعضی از حصه ها اضافه می شود تا کسی که مال کمتر در سهمش قرار گرفته با کسی که مال بیشتر در سهمش هست برابری کند. اصولاً در تقسیم اموال غیرمنقول ضرر وجود دارد زیرا از لحاظ فنی نمی توان قسمتی از مال را جدا کرد.

برای همین این نوع تعدیل در تقسیم اموال غیر منقول وجود دارد زیرا طبق قاعده لاضرر (لاضرر و لا ضرار فی الاسلام) به کسی نباید ضرر وارد کرد. ولی در مال منقول نیز مصداق دارد مانند اینکه یک قطعه طلا به ارزش ده میلیون و یک ماشین به ارزش پنجاه به صورت مشاعی بین دو نفر وجود دارد یعنی سهم هر شریک سی میلیون است پس به شریکی که پیکان را بر می دارد بیست میلیون رد می کنند.

ذ)تقسیم غیر مستقیم از طریق فروش مال مشترک و تقسیم وجه حاصل از فروش

آخرین مدل از انواع تقسیم غیرمستقیم است. یعنی مال اشتراکی به هیچ کدام از سه روش بالا قابل تقسیم نبود به منظور مستقل کردن مال، مال منقول یا غیر منقول طبق مقررات اجرای احکام به فروش می رسد و ثمن معامله نسبت به حصه شرکا بین شرکاء تقسیم می شود. در صورتی که مالی اعم از منقول و غیر منقول
قابل تقسیم و تعدیل نباشدممکن است فروخته شده بهای آن تقسیم شود.

فروش اموال به ترتیب عادی به عمل می‌آید مگر آنکه یکی از ورثه فروش آن را به طریق مزایده درخواست کند.

در این خصوص مقالات حقوقی امور حسبی آریا وکیل را حتماً مطالعه بفرمایید.

3) تنظیم قرارداد تقسیم ارث توافقی

اکنون که وراث گواهی انحصار وراثت را بنحوی که شرح داده شد از مرجع قضایی صالحه اخذ نموده اند و در خصوص نحوه تقسیم نیز تراضی کرده اند می‌بایست توافق خود را مکتوب نموده و در قالب قرارداد در بیاورند.
به نظر دکتر لنگرودی تراضی شرکا برای تقسیم مال مشترک نوعی عقد می باشد زیرا آنجا که تراضی وجود دارد عقد هم هست و در عقد نیز تراضی وجود دارد و از آنجا که عقد است تمام شرایط عمومی و اختصاصی صحت عقد از جمله قصد و رضا و اهلیت و معین بودن موضوع و مشروعیت جهت را نیز داشته باشد.