تعریف دیه
قانون مجازات اسلامی درتعریف دیه میگوید:
«دیه مقدار مالِ معینی است و در شرع مقدس به سبب جنایات غیرعمدی بر نَفس، عضو یا منفعت یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد، مقرر شده است.»
البته این تعریف در ماده ۴۵۰ تکمیل و معلوم میشود که در جنایت شبهعمد، خطای محض و جنایت عمدی که قاضی برابر قانون نتواند حکم قصاص را صادر کند، در صورتی که ولیدم بخواهد، حکم به پرداخت دیه صادر میشود.
مطابق تعریف دیه در این ماده ، می توان گفت شرایط تعیین دیه شامل دو مورد زیر است :
اول ؛ در مورد جرایم عمدی است که به دلایلی منجر به قصاص نمی شوند . مانند حالتی که قتلی صورت گیرد و خانواده مقتول با قاتل توافق کنند و به جای قصاص ، مطالبه دیه نمایند .
حالت دوم زمانی است که جرایم غیر عمدی ( شامل جرم ضرب و جرج و جرم شبه عمد و جرم خطای محض ) صورت گرفته باشد که در این صورت نیز مرتکب با پرداخت دیه مجازات می شود .
انواع دیه
مطابق قانون مجازات اسلامی می توان انواع دیه را چنین تقسیم بندی نمود :
دیه قتل : دیه ای معادل یک دیه کامل انسان دارد که نرخ دیه هر سال توسط قوه قضاییه تعیین می شود . بنابراین ، در صورتی که شخصی انسانی را به قتل برساند و مجازات دیه برای آن تعیین شده باشد ، باید دیه ای معادل دیه یک انسان کامل به وی بپردازد . البته در این خصوص تفاوت در میزان دیه زن و مرد نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت .
دیه اعضای بدن : یکی دیگر از انواع دیه ، دیه اعضای بدن است . در صورتی که از یک عضو تنها یک عدد در بدن انسان وجود داشته باشد ، از بین بردن آن دیه کامل دارد و در صورتی که از یک عضو دو عدد موجود باشد ، از بین بردن یکی از آنها نصف دیه کامل و از بین بردن هر دوی آنها دیه کامل خواهد داشت .
مطابق قانون مجازات اسلامی ، از بین بردن اعضای بدن دیه مشخص و معین دارد که به تفصیل اشاره شده اند . به عنوان مثال دیه مو ، دیه چشم ، دیه بینی ، دیه لاله گوش ، دیه لب ، دیه زبان ، دیه دندان ، دیه گردن ، دیه فک ، دیه دست و پا ، دیه ستون فقرات و غیره به صورت کامل در قانون ذکر شده است .
دیه منافع اعضاء : در صورتی که شخصی مرتکب جنایتی بر دیگری شود که به موجب آن فرد برخی از حواس خود را از دست بدهد ، باید دیه منافع آن عضو را بپردازد . ( به عبارت دیگر منفعتی که از برخی از اعضا حاصل می شود مثلا منفعت شنیدن توسط گوش مختل شود ؛ اما خود گوش آسیبی نبیند ) . مطابق قانون مجازات اسلامی ، دیه منافع شامل مواردی همچون دیه عقل ، دیه شنوایی ، دیه بینایی ، دیه بویایی و دیه صوت و گویایی است .
دیه جراحات : در صورتی که شص مرتکب جنایتی بر دیگری شود و به موجب آن جراحتی بوجود آید باید دیه جراحات وارده را بپردازد که میزان این دیه به نسبت میزان جراحت وارد شده و بنا به تشخیص پزشکی قانونی مقدار آن مشخص خواهد شد . مانند دیه خراش ، کبودی ، تورم و … که مصادیق آن در مواد 701 الی 707 قانون مجازات اسلامی مشخص شده اند .
جرایمی که مجازات دیه دارند
در موارد زیر دیه پرداخت میشود:
قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور خطای محض واقع میشود و آن در صورتی است که جانی نه قصد جنایت نسبت به مجنی علیه را داشته باشد نه درصدد انجام عملی بوده است که مقتول را بکشد، مانند آن که تیری را به قصد شکاری رها و به شخصی برخورد کند و آن شخص کشته شود.
قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور خطای شبیه عمد واقع میشود و آن در صورتی است که جانی قصد فعلی را که نوعاً سبب جنایت نمیشود داشته باشد.
مواردی از جنایت عمدی که قصاص در آنها جایز نیست.
برابر قانون مجازات، جنایتهای عمدی و شبهعمدی دیوانه و نابالغ به منزله خطای محض است؛ همچنین اگر شخصی کسی را به اعتقاد قصاص یا به اعتقاد مهدورالدم بودن به قتل برساند و این امر بر دادگاه ثابت شود، قتل به منزله خطای شبیه عمد است.
مسئول پرداخت دیه
حتما در برابر این سوال که مسئول پرداخت دیه کیست؟ به سرعت میگویید: «کسی که قتل را انجام داده است» اما درست نیست، این فقط یکی از روشهای پرداخت دیه به حساب میآید. یعنی برابر ماده ۴۶۲ در قتل عمد و شبهعمد پرداخت دیه با خود فرد مجرم است اما برابر ماده ۴۶۳ اگر قتل در اثر خطای محض صورت گیرد و با قسم یا دلیل به قاضی هم ثابت شود که خطای محض بوده است، مانند مثالی که قبلتر ذکر شد، به این ترتیب است که اقوام مرد خانواده باید دیه را پرداخت کنند.
البته روش دیگری نیز وجود دارد که اقوام مرد مجرم که قانون آنان را عاقله مینامد مسئول پرداخت دیه شوند و آن زمانی است که یکی از این افراد بعد از آنکه قاتل اقرار کرد که قتل به دلیل خطای محض صورت گرفته است، وی را تایید کند، به این ترتیب خود فرد به عنوان عاقله مسئول پرداخت دیه است.
در این باره یک نکته را نیز بد نیست بدانید و آن زمانی است که مجرم قتل را در اثر خطای محض اعتراف کند اما عاقله که یکی از اقوام اوست، اعلام کنند که این قتل در اثر خطای محض نبوده است، در این شرایط مجرم باید دیه را بپردازد و مسئولیت از عاقله ساقط میشود.
حالا فرض کنید که شخصی سنگی را پرتاب کرده است، این سنگ بعد از برخورد با یک شیشه و شکستن آن و از بین بردن گلدان گرانقیمتی که در نزدیکی شیشه بوده است، به سر کسی برخورد و باعث قتل وی شده است. این قتل خطای محض است و مردهای فامیل باید دیه را بپردازند اما برابر قانون آنها مسئول جبران خسارت شیشه و گلدانی که شکسته شده است، نیستند.
نکته:
حتی اگر قتل در ماه حرام اتفاق افتاده باشد باز هم دیه در صورتی تعلق میگیرد که اولیای دم خواهان دریافت دیه به جای قصاص باشند. درباره تمایل اولیای دم به قصاص نیز بد نیست بدانید که همین طوری افراد نمیتوانند تقاضای قصاص داشته باشند بلکه یک استثنا در این باره وجود دارد و آن اینکه هرگاه زنی توسط یک مرد در یکی از ماههای حرام به قتل برسد و اولیای دم زن، خواهان قصاص باشند باید فاضل دیه زن را پرداخت کنند
سوالات متداول
اگر کسی در ماه عادی صدمه ببیند، اما در ماه حرام فوت کند، یا برعکس، دیه چطور تعیین میشود؟
این مورد نیز در قانون پیشبینی شده است و پرداخت دیه وابسته به این است که صدمه وارده و فوت هر دو در یکی از ماههای حرام یا در حرم مکه واقع شده باشند. یعنی به طور مثال صدمه در ماه رجب وارد آمده و مصدوم در همان ماه فوت کند. بنابراین اگر صدمه وارده در ماه محرم و فوت فرد در ماه صفر انجام پذیرد، این امر موجب تغلیظ قرار نمیگیرد. اما اگر صدمه در ماه ذیحجه وارد آمده و فرد در ماه محرم فوت کرده باشد، دیه تغلیظ و تشدید میشود.
مهلت پرداخت دیه چقدر است؟
اینطور نیست که وقتی حکم دیه صادر شد، فرد محکوم وقت زیادی برای پرداخت آن داشته باشد بلکه در قانون مهلت پرداخت دیه در موارد مختلف از زمان وقوع قتل مشخص شده و به ترتیب زیر است:
دیه قتل عمد باید در ظرف یک سال پرداخت شود.
دیه قتل شبیه عمد ظرف دو سال محکوم باید دیه را بپردازد.
در خطای محض این مهلت به سه سال افزایش مییابد.
نکته اینکه این مدتها قانونی هستند و در صورتی که طرفین سر تاریخ دیگری توافق کنند از نظر قانون منعی ندارد. البته این را نیز به خاطر داشته باشید که در قتل خطای محض، مجرم باید هر سال یک سوم دیه را بپردازد.
آیا دیه غلیظ میشود؟
بله دیه هم ممکن است غلیظ شود، یادتان باشد که این با محکمه است که در برخی از موارد اندازه دیه را مشخص کند. علاوه بر آن در اسلام برخی مکانها و زمانها حرمت خاصی دارد و مسلمانها حق ندارند در آن زمان و مکان به کسی آسیب برسانند و در صورت بروز آن، سختتر مجازات میشوند و به عبارت حقوقی، جریمه آنها تغلیظ یا تشدید میشود. در قانون مجازات این مورد شامل ۴ ماه قمری میشود و اگر کسی در یکی از ماههای رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم دست به جنایت بزند به رقم دیه پرداختی یکسوم اضافه میشود. این مورد درباره همه انواع قتل صدق میکند.
آیا دیه به ارث هم میرسد؟
برابر قانون مجازات اسلامی دیه به ارث میرسد. یعنی وقتی خدای ناکرده شخصی کشته شود و برابر قانون، ولی دم تقاضای دریافت دیه کنند، این دیه به تمام وراث مقتول به جز بستگان مادری وی ارث میرسد آن هم به همان شیوهای که بقیه اموال وی بین وراث تقسیم میشود. این را نیز بدانید که وقتی چند نفر در قتلی دست داشته باشند همه افردی که در این جرم شریک بودهاند در پرداخت دیه نیز شریک هستند و به طور مساوی باید سهم خود را از رقم دیه پرداخت کنند.
دوست دارید مقالات بیشتری درباره این موضوع در آریا وکیل منتشر کنیم؟
وکیل خوب به قوت قلب نیاز داره تا راهو ادامه بده لطفاً مارو لایک کنید
علاقه دیگران به این موضوع: 5 / 5. موکلان خوب ما که به ما نظر دادند: 5
اولین قوت قلب را برای ادامه راه به ما بده